نقد و بررسی کتاب بامداد خمار

کتاب «بامداد خمار» نوشته فتانه حاج سید جوادی ، یکی از پر فروش‌ ترین رمان‌ های عاشقانه ایرانی است که از سال ۱۳۷۴ منتشر شد و بیش از ۵۰ بار تجدید چاپ شده است . این کتاب با تیراژ بالا (بیش از ۱۵۰ هزار نسخه در دو سال اول) و ترجمه به زبان‌ های آلمانی و ایتالیایی ، جوایز بین‌ المللی کسب کرد و در محافل ادبی جنجالی شد . داستان به عنوان هشداری اخلاقی در دفاع از ازدواج سنتی عمل می‌ کند و تم‌ هایی مانند عشق ممنوعه ، تفاوت طبقاتی ، پشیمانی و تأثیر فرهنگ بر روابط را بررسی می‌ کند .

خلاصه داستان

روایت اول شخص از زبان محبوبه ، زنی پیر ، است که خاطرات عشق نافرجامش به رحیم (جوانی از طبقه پایین) را برای برادر زاده‌ اش سودابه بازگو می‌ کند . محبوبه با مخالفت خانواده اشرافی‌ اش ازدواج می‌ کند ، اما تفاوت‌ های فرهنگی و طبقاتی منجر به خشونت ، خیانت و مرگ فرزندشان می‌ شود . در نهایت ، محبوبه جدا شده و با فردی مناسب‌ تر ازدواج می‌ کند .

نقاط قوت

– زبان و روایت جذاب : نثر ساده ، روان و واقع‌ گرایانه کتاب ، خواننده را مجذوب می‌ کند . بسیاری کاربران آن را «شاهکار ادبی» می‌ دانند که نمی‌ توان زمین گذاشت و تا صبح خواند . منتقدانی مانند نجف دریابندری آن را ستودند .

– درس‌ های اجتماعی و اخلاقی : کتاب بر اهمیت هم‌ کُفو بودن در ازدواج تأکید دارد و تفاوت‌ های فرهنگی را به عنوان عامل شکست نشان می‌ دهد . کاربران آن را آموزنده برای نوجوانان می‌ دانند ، زیرا عشق و هوس را تمایز می‌ دهد و دید واقع‌ بینانه به ازدواج می‌ دهد . از منظر نقد فرگشتی ، رمان نیازهای زیستی انسان مانند جذابیت جنسی ، فرزند آوری و موقعیت اجتماعی را بازتاب می‌ دهد .

– تأثیر فرهنگی : کتاب بحث‌ های اجتماعی برانگیخت و برای بسیاری درس زندگی شد . کاربرانی مانند یکی که می‌ گوید «در ۱۹ سالگی خواندم و از اشتباه جلوگیری کرد» یا دیگری که آن را «بهترین رمان عاشقانه» می‌ داند ، از تأثیر آن می‌ گویند .

نقاط ضعف و انتقادها

– کلیشه‌ ای و جانبداری طبقاتی : منتقدان فمینیستی آن را مردسالارانه و تحقیر کننده فرو دستان می‌ دانند ، زیرا فرهنگ طبقه بالا را برتر نشان می‌ دهد و شخصیت‌ های پایین‌ دست را کم‌ فرهنگ جلوه می‌ دهد . هوشنگ گلشیری آن را نشانه بی‌ سوادی خواند و برخی آن را «سطح پایین و بازاری» می‌ دانند .

– لحن نصیحت‌ گرانه و پیش‌ بینی‌ پذیر : طرح داستان قابل پیش‌ بینی است و لحن پند آموز آن برای برخی آزار دهنده است . شخصیت‌ پردازی کلیشه‌ ای (محبوبه ساده‌ لوح ، رحیم هرزه) از ضعف‌ ها شمرده می‌ شود . فریدون مجلسی این انتقادها را ایدئولوژیک و ژدانوفی (سانسور استالینی) می‌ خواند و موفقیت کتاب را اصیل می‌ داند .

– جنجال سرقت ادبی : رمان «شب سراب» (از دید رحیم) توسط ناهید پژواک نوشته شد که محبوبه را نا پخته نشان می‌ دهد و رحیم را قربانی . این کتاب به عنوان جلد دوم تلقی شد ، اما حاج سید جوادی شکایت کرد و برنده شد ، هر چند کتاب توقیف نشد . مقایسه دو کتاب نشان می‌ دهد سوء تفاهم‌ ها و عدم گفتگو عامل شکست است و هر دو شخصیت مقصرند .

نتیجه گیری

در نهایت ، «بامداد خمار» رمانی عامه‌ پسند با ارزش ادبی متوسط است که بیشتر به دلیل تأثیر اجتماعی و فرهنگی‌ اش ماندگار شد . اگر به رمان‌ های عاشقانه با پیام اخلاقی علاقه‌ مندید ، این کتاب را بخوانید ؛ اما برای منتقدان جدی ، ممکن است سطحی به نظر برسد .